Аллель – белгіні анықтайтын жұп гендер.
Гомологтық хромосомалардың бірдей локусында орналасады.
Аллельді гендер – хромосоманың бір жұбында орналасатын гендер. Доминантты және рецессивті
аллельдер болады.
Анафаза – хромосомдар мен хроматидтердің екі полюске ажырайтын митоз бен мейоздың
фазасы.
Анеуплоидия – хромосом жиынтығында хромосом санының артуы немесе кемуі. Мысалы,
адамда (44 + Х = 45) – Шершевский – Тернер синдромы, (44 + ХХҮ = 47) – Клайнфелтер синдромы.
Аутосомдар – екі жыныста да мөлшері жағынан бірдей ұқсас болып келетін хромосомалар.
Белок – аминқышқылдардан тұратын полимер.
Бөлшектену – эмбриондық даму кезеңдерінің бірі. Оның нәтижесінде көп жасушалы ұрық пайда болады.
Гамета – жыныс жасушалар (сперматозоидтар немесе жұмыртқа жасушалар). Гаплоидты хромосома
жиынтығына ие.
Гаметогенез – жыныс жасушаларының түзілу процесі.
Гаплоид – хромосома жиынтығының тақ саны, адамда – 23.
Гаструла – ұрықтың дамуының екі қабатты кезеңі.
Ген – ДНҚ молекуласындағы нәруыз молекуласы туралы ақпарат таситын ДНҚ-ның тізбегі.
Генетика – организмдердің тұқымқуалаушылық және өзгергіштік қасиеттерін зерттейтін ғылым.
Генетикалық карта – генетикалық рекомбинация негізінде жасалған хромосомалардағы жеке
гендердің орналасу ретін көрсететін сызба.
Гендік аурулар – гендердің өзгеру нәтижесінде пайда болатын тұқым қуалайтын аурулар.
Генетикалық код – нәруыздардың жиырма аминқышқылдарының әрқайсысын үш нуклеотидтің
реттілігі арқылы кодандау.
Генеалогия – шежіре. Адам генетикасын зерттеудің негізгі бір әдісі.
Геном – бір түрге жататын организдердің гаплоидтық хромосома жиынтығында орналасқан
гендердің жиынтығы.
Генотип – тұқым қуалайтын гендердің жиынтығы. Генотип – организмның тұқымқуалаушылық негізі.
Геногеография – гендердің тарихи таралуы.
Генотипоскопиялық – ДНҚ нуклеотидтердің орналасуы арқылы адамның табиғатын анықтайтын әдіс.
Гетерозигота – әртүрлі аллельдері бар гаметалардың қосылуынан пайда болған зигота.
Гетерохроматин – хромосоманың жақсы боялатын аймақтары.
Гетерозис – бірінші ұрпақ буданының ата-анасынан барлық қасиеттері бойынша артық болуы.
Гетероплоидия – деп хромосомалар санының гаплоидтық жиынтыққа еселенбей артуын немесе
кемуін айтады. Мысалы, трисомия 2п +1; моносомия 2п – 1.
Гомозигота – бірдей аллельдері бар гаметалардың қосылуынан пайда болған зигота.
Голандриялық – адамда Ү-хромосомада орналасқан гендердің ұрпаққа берілу типі.
Гоний – жұмыртқа жасушасының өсу кезіндегі сатысы.
Гормондар – организмдегі маңызды тіршілік қасиеттерін реттейтін биологиялық белсенді заттар.
Дальтонизм – түсті ажырата алмау ауруы.
Даун синдромы – адам кариотипіндегі 21 хромосоманың үш есе еселенуінен туатын ауру.
Дигибридті будандастыру – будандастыруға алынған даралар, екі жұп қарама-қарсы
белгілерімен ажыратылады.
Диплоид – жасушада гаплоидты хромосома жиынтығының екі еселенуі. Адамда – 46.
Дезоксирибонуклеин қышқылы (ДНҚ) – дезоксирибоза, фосфор қышқылының қалдығы және төрт
азотты негіздерінен құралған күрделі полимер.ДНҚ гендер сақталады.
Дискордантты – егіздерде тұқым қуалайтын белгілердің бір-біріне ұқсас болмауы.
Диктиотена – бірінші қатардағы ооциттердің «тыныштық күйге» көшу фазасы.
Евгеника – адамның тұқым қуалау белгілері мен қасиеттерін жақсарту және ұрпақтары
кемтар болатын некелерді болдырмау туралы ғылым.
Егіздер – бір мезгілде екіден көп туылған балалар.
Жыныс хромосомасы – жынысты анықтайтын хромосома. Олар Х және Ү.
Жыныспен тіркескен гендер – жынысты хромосомаларда орналасып өзара тіркесіп
тұқым қуалайтын гендер.
Зигота – аталық және аналық гаметалардың қосылуынан пайда болып,жаңа организның дамуына
бастама береді. Зиготаның ядросында хромосомалардың саны диплоидты болады.
Кариотип – бір түрге жататын организдердің хромосома жиынтығы. Хромосома саны және
пішіні тұрақты болады.
Крисс – Кросс тұқым қуалау – белгілердің шешесінен ұлдарына, әкесінен қыздарына берілуі.
Кроссинговер – мейоздық бөлінудің 1-профазасында гомологтық хромосомалардың
хроматидтерінің айқасуы.Осы құбылыстың нәтижесінде гендердің жаңа үйлесуі түзіліп, жаңа белгілер пайда болады.
Конкордант – егіздер жұбының ұқсастығы.
Комплементарлық – гендердің өзара әрекетесуі. Генотипте екі доминантты геннің, жаңа
белгіге ие болуы.
Кумулятивті полимерия – бір белгінің көрінуіне әр геннің қосатын үлесіне қарай көрінуі.
Клайнфелтер синдромы – тұқым қуалайтын ауру. Хромосома саны – 47, ХХУ.
Летальды гендер – гомозиготалы күйінде организмді өлуге мәжбүр ететін гендер.
Локус – хромосомадағы гендердің орны.
Мейоз – жыныс жасушаларының бөлінуі.
Мезодерма – ұрықтың дамуының гаструла кезеңінің соңында пайда болатын ұрық жапырақшасы.
Метафаза – мейоздық және митоздық бөлінудің фазасы.
Митоз – өсімдік және жануарлар жасушаларының бөлінуінің негізгі түрі. Хромосомалар
екі еселеніп, жаңа пайда болған екі жасушаға теңдей бөлінеді.
Минисателит – ДНҚ-ның қайталанып отыратын бөлімі.
Мутаген – мутация тудыратын фактор.
Мутант – мутация нәтижесінде бастапқы түрінен өзгеріп туылған дара.
Мутация – гендердің химиялық немесе хромосоманың құрылымдық өзгеруі.
Мутагенез – мутацияның түзілу үдерісі.
Монозигота – бір жұмыртқалы егіздер дамитын зигота.
Нуклеин қышқылдары – қант, фосфор қышқылы қалдығы және азот негіздерінен құралған жоғары
молекулалық қосылыстар. Олар тұқым қуалау ақпаратын сақтап, тасымалдауды қамтамасыз етеді.
Нуклеотид – нуклеин қышқылының мономері. Қанттан, фосфаттан және азотты негіздерден тұрады.
Ооцит – мейоздық бөліну үдерісінің нәтижесінде жұмыртқа жасушасы түзілетін үдеріс.
Популяция – бір түрге жататын, бір ареалда өмір сүретін, еркін будандаса алатын,
өсімтал ұрпақ беретін даралар жиынтығы.
Полимерия – бір белгінің көрінуіне бірдей бірнеше гендер әсер етеді.
Пробанд – шежіре құрастыруды бастайтын отбасының мушесі.
Профаза – митоздық және мейоздық бөлінудің бірінші фазасы.
Редукциялық бөліну – мейоздық бөлінудің бірінші сатысы, хромосома саны екі есе азаяды.
Резус-фактор – маймылдың макака резус түрінің қанында анти-гендерге қарсы антиденелердің
түзілуі. Содан резусфактор деп аталған.
Репарация – жарақаттанған ДНҚ-ның арнайы ферменттердің көмегімен қалпына келуі.
Репликация – ДНҚ екі еселенуі.
Рецессивті білгі – гетерозигота жағдайында көрінбейтін тұқым қуалайтын белгі.
Өзгергіштік – организмнің жаңа белгілер мен қасиеттерге ие болу қабілеті.
Сперматозоид – пісіп жетілген аталық гамета.
Сибс – шежіреде зерттелетін пробандының іні – қарындастары.
Сиам егіздері – егіздердің бір-бірімен дене мүшелері арқылы жалғасып бірігіп тұруы.
Тайланда Сиам ауылында алғаш пайда болғандықтан, сиам егіздері деп атаған.
Теломера – хромосоманың екі иығы ұшындағы бөлігі.
Хромосома – гендер орналасқан, жасуша ядросында түзілетін боялғыш дене.
Центромера – хроматидтері бір-бірімен жалғасатын хромосо-маның боялмайтын бөлігі.
Эпистаз – гендердің өзара әрекеттесуінің типі. Бір геннің екінші генді тұншықтыруы.
Эухроматин – хромосоманың нашар боялатын бөлігі.