Page 79 - index

Әдетте, екі металл арасындағы құндық арақатынас мемлекет
арқылы реттеліп отырды. ХІХ ғасырға дейін әрекет еткен мұндай
жүйенің кемшілігі болып алтын мен күмістің нарықтық құны мен
белгіленген құны арасындағы сәйкессіздіктің орын алуы табылды.
Бұл салыстырмалы түрде қымбатырақ монетаның айналыстан шығып
қалуына алып келді. Екі металлдың бірі екіншісінен арзанырақ
болды және арзан металл екіншісін ығыстырып шығарады. Мысалы,
алтынмен салыстырғанда күмістің құнсыздануы алтын монетаны
тауарға айырбастаудың тиімсіздігіне әкелді.

Тауар айналымының өсуі жаңа ақшалардың пайда болуын қажет
етті. Сөйтіп, тауар өндірісі мен айырбастың дамуы ақшаның да
дамуына алып келді. Бастапқыда банкнота шығарушы банктер
банкноталарды алтынға айырбастау міндеттемесін өз мойындарына
алған. Бұл қағаз ақшаларға деген сенімділікті тудырды және ақша
айналымының тұрақтылығын қамтамасыз етті. Қағаз ақшалар алғаш
рет ХІІ ғасырда Қытайда пайда болды.

Монометаллизм жалғыз ғана металл айналым құралы қызметін
атқаратын ақша жүйесі болып табылады. Бұл жағдайда сол металлға
айырбасталатын басқа металлдардан жасалған монеталар да
айналыста жүреді. Монометаллизм айналыстағы қандай металлдың
негізгі болып табылуына байланысты күміс монометаллизм («күміс
стандарт») және алтын монометаллизм («алтын стандарт») болып
бөлінеді. «Алтын стандарт» алтын монометаллизмнің классикалық
нышаны болып табылады.

«Алтын стандарт» - бұл негізгі валютаның рөлін алтын атқаратын,
бірақ айналыста оған айырбасталатын ақша белгілері болатын ақша
жүйесі. Алтын стандарттың негізгі үш нышаны бар: алтын монеталық,
алтын құймалық және алтын девиздік.

Алтын монета стандарты жағдайында қағаз ақшалар белгілі бір
көлемде алтыны бар ақшаларға еркін айырбасталады.

Алтын құйма стандарты кезінде ірі сомадағы банкноталар
берілген жағдайда ғана құйма түріндегі алтынға айырбасталады
(мысалы, Францияда ХХ ғасырдың 20-жылдары 215 мың франкіден
кем емес сома 12,7 кг. салмақтағы алтын құймаға сәйкес келді;
Англияда 1800 фунт стерлингке 12,4 кг. алтын құйма алуға болатын
еді).

Алтын девиз стандарты банкнотаны тікелей алтынға емес,
кейіннен алтын құймаларға айырбастайтындай етіп, басқа елдің
валютасына айырбастау мүмкіндігін білдіреді.

79

⇐ МАЗМҰНЫ