Page 177 - index

Мәселен, еңбектің иесі өзіне жалақы алады, капиталды сатушы өзіне
пайызды алады, ал жердің иесі рентаға ие болады.

Өндіріс факторлары нарықтарының кәдімгі тауарлар мен қызмет­
тер нарығынан басты айыршылығы – фирмалар мен тұтынушылар
рөлдерінің ауысуында болып табылады: фирмалар ресурстар
нарығында сатып алушылар, ал тұтынушылар сатушылар ретінде
жұмыс істейді. Басқаша айтқанда, фирмалар ресурстарға сұраныс
білдіреді және тұтынушылар ресурстардың ұсынысын жасайды.

Өндіріс факторларының нарықтары – бұл сұраныс пен
ұсынысты жасайтын еңбек, капитал және жер сияқты ресурстарға
жалақы, пайыз және рента түріндегі бағалардың қалыптасуы орын
алатын нарықтар. Бұл жерде өндіріс факторларына сұраныс туынды
сұраныс деп аталады, яғни фирмалардың ресурстарға деген сұранысы
солардың көмегімен өндірілетін дайын игіліктерге деген сұранысқа
тәуелді болып табылады. Егерде, дайын игіліктерге сұраныс өссе, онда
соларды өндіруге жұмсалатын ресурстарға да сұраныс артады. Ал
өндіріс факторларының ұсынысы – бұл үй шаруашылықтарының
белгілі бір уақытта өз мүмкіндіктерін, атап айтсақ, еңбекті, капиталды
және жерді бәсекенің әртүрлі жағдайларында белгілі бір бағамен
сата алуға деген дайындықтары. Ұсынысты жасайтын экономикалық
субъектілер тұтынушылар, қарапайым адамдар, жалдамалы
жұмысшылар, жинақтаушылар, қоғам ретінде көрінуі мүмкін.

Әр ресурс өзінің иесіне әртүрлі формасында табыстарды
қалыптастырады. Факторлық табыстар – бұл ресурстар иелерінің
олардың сәйкес түрлеріне (еңбек, жер, капитал және кәсіпкерлік
қабілет формаларында) байланысты белгілі бір уақытта сол
өндірістік ресурстарын нарықта сатуынан түсетін ақшалай түсімдері.
Факторлардың әрбір тобына факторлық табыстың өзіндік формасы
сәйкес келеді: еңбек факторының иегерлері үшін факторлық табыстың
формасы болып жалақы табылады, капитал иегерлері үшін – пайыз,
жер факторының иегерлері үшін – рента, ал кәсіпкерлік қабілет иесі
үшін – пайда факторлық табыс болып табылады.

Негізінен, үш факторлы нарық қарастырылады. Енді осылардың
әрқайсысына тоқталайық.

9.2. Еңбек нарығы және жалақы

Еңбек нарығы – жұмыс күші сияқты ерекше экономикалық
ресурсты сату және сатып алумен байланысты экономикалық

177

⇐ МАЗМҰНЫ