Page 319 - index

тәуелсіздігінің экономикалық негіздерін қорғаудан, Қазақстан
Республикасының халықаралық міндеттерді орындауынан, ішкі
тұтынушылық нарықты қорғаудан қалыптасып туындайды.

15.3. Төлем балансы және валюта бағамы

Валюта – бұл халықаралық есептеулерде қолданылатын ақша
құралдары.

Валюталық жүйе деп халықаралық есептесу құралдарын
қолданудың саясаты мен тәжірибесін айтады. Адамзат баласының
даму тарихында валюта жүйесінің бірнеше түрлері орын алды.
Соларға тоқталып өтейік.

1. Алтын стандарт (1879-1934 ж.). Валютаның бұл жүйесі үшін
алтын монеталарды еркін басып шығару және оларды айналымға
жіберу, банкнота-ларды алтынға (құймаларға және монеталарға)
айырбастау құбылыстары тән болды. Алтынды сыртқа шығаруға
және оны сырттан әкелуге рұқсат етілді. Айналымдағы ақшаның
саны ресми алтын қорымен анықталып отырды. Ал алтынның бағасы
тіркелген болып табылды. Алтын стандарт жүйесі ақша айналымының
тұрақтылығын қамтамасыз етеді, төлем балансының жағдайын
автоматты түрде реттейді.

Алтын стандарт жүйесінің қалай жұмыс істейтіндігін түсіндіру
үшін біз мынадай мысал келтіреміз. Айталық, АҚШ пен Англияның
төлем балансында тапшылық орын алды. Американдықтар Англиядан
тауарларды көп импорттады, ал өзі сол елге тауарларды аз экспорт­
тады. Бұл жағдайда төлем балансының тапшылығы алтынмен
жабылады. АҚШ елінен алтын сыртқа ағылады. Бұл елде ақшаның
саны азаяды. Төлем қабілеттілігі бар сұраныс азайып бағалар да
төмендейді. Бұл дұрыс па, әлде дұрыс емес пе? Дұрыс, өйткені АҚШ
төмен бағамен өз тауарларын экспорттау қабілеттілігін жақсартады.
Ал шетелден тауарларды импорттау шектеледі, себебі алтынның
Англияға көптеп келуі сол елде ақшаның санын көбейтеді. Англияда
бағалар өседі, тауарларды экспорттау қиындатылады. Алтын стандарт
жүйесі төлем балансының жағдайын осылайша автоматты түрде
реттейді.

Алтын стандарт жүйесінің осындай артықшылығы бола тұра, оның
кемшілігі ретінде мемлекеттің араласуын шектеу қарастырылады. Ішкі
экономикалық даму төлем балансы жағдайына толық бағынышты,
яғни сыртқы экономикалық байланыстарға тәуелді болып табылады.

319

⇐ МАЗМҰНЫ